چه زیباست تخلق به اخلاق خداوندی که در جای مهربانی، ارحم الراحمین و در مقام انتقام، اشد المعاقبین است. در افتتاح دعای افتتاح به ساحت حضرتش عرض می‌شود:

«وایقنت انک انت ارحم الراحمین فی موضع العفو والرحمة واشد المعاقبین فی موضع النکال والنقمة؛  و یقین دارم که تو - در جایگاه عفو و رحمت - از تمام مهربانان، مهربان‌تر و در جای عقاب و انتقام از همه سخت گیرتری.‌»(١)

و خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «محمد رسول الله والذین معه اشداء علی الکفار رحماء بینهم‌» ؛  محمد صلی الله علیه و آله پیامبر خداست و کسانی که با اویند، بر کافران، سختگیر و با همدیگر مهربانند.‌»(2)

مثل مولا علی علیه السلام امام خمینی قدس سره می‌فرماید:

«باید به همان نحو که مولا علیه السلام مظهر عدالت بود و مظهر رحمت، شما هم اقتدای به آن حضرت کنید و باعدالت با مردم و بین خودتان رفتار کنید و با عطوفت.‌»

در دید اهل معرفت، همه چیز، مظهر رحمت خداست و مهر او، هر چیز حتی غضبش را فرا می‌گیرد؛ چنان که در قرآن کریم و برخی دعاها مثل آغاز دعای کمیل نیز بیان شده است که رحمت خداوندی، فراگیر است و بر غضبش سبقت می‌گیرد؛ زیرا غضب و خشونت الهی نیز در مجموعه نظام هستی به سود بشر است و نظیر چاقوی جراح، سبب سلامتی مجموعه پیکر انسان می‌باشد. از طرفی:

در این مجال و مقال به مهربانیها و صلابتهای امام بزرگوارمان، گذری دوباره می‌کنیم؛ باشد تا سرمشق مبلغان بلکه مسئولان بلند پایه نظام اسلامی قرار گیرد.

قبل از بیان برخی از مهربانیها و صلابتهای حضرت امام قدس سره این نکته را نیز متذکر می‌شویم که قاطعیت و خشونت ارزشمند و خداپسندانه در اجرای دین، برخورد با بیگانگان، بدعت گزاران و باندهای مافیایی قدرت و غارت است.

و جای مدارا و مهربانی، هنگام معاشرت با زیردستان، خودیها، خانواده و فرزندان، گمراهان غیرمعاند و جاهلان قاصر و… است. متاسفانه در کشور عزیز ما، مدعیان رافت و مدارا، پیاده نظام آمریکا و جاده صاف کن اسرائیلند و در برابر هموطنان، فقرا، اهل دین و ایثار، خشن‌ترین رفتارها را دارند.

در ادامه نکاتی از سیره رفتاری حضرت امام ره که سراسر نشانگر رعفت و عطوفت و مهربانی است تقدیم کاربران گرامی خواهد شد.

 پیرمرد باغبان

یادم هست من كوچك بودم، روزی پیرمردی برای باغچه منزل ما خاك آورد. ما سر سفره بودیم كه او آمد. امام گفتند كه این پیرمرد ناهار نخورده است. غذای ما زیاد نبود. بعد بشقابی از توی سفره برداشتند و خودشان چند قاشق از غذایشان را در بشقاب ریختند و به ما گفتند: «بیایید هر كدام چند قاشقی از غذای خود را در این بشقاب بریزید تا به اندازه غذای یك نفر بشود. »

ما كه آن روز غذای اضافی نداشتیم، به این ترتیب غذای آن پیرمرد را آماده كردیم در عالم بچگی آنقدر از این كار خوشم آمد كه نهایت نداشت.

هر وقت امام از او یاد می‏كند

مرحوم حاج آقا مصطفی در رابطه با علاقه امام به فرزندانش می‏گفت: «امام بچه‏ای داشت كه فلج‏بود و چند سالی زنده بود و بعد وفات كرد. با اینكه آن بچه فلج‏بود و زود هم از دنیا رفت معذلك هر وقت امام از او یاد می‏كند خیلی متاثر و ناراحت می‏شود.

بیست دقیقه اشك می‌‏ریختند

پس از ماجرای پانزده خرداد، خدمت امام مشرف شدم. حدود 35 دقیقه خدمت‏ایشان صحبت كردم. حادثه پانزده خرداد را برای امام توضیح دادم. و امام حدود بیست دقیقه اشك می‏ریختند.

من بچه‏‌ها را دوست دارم

اگر ما یك روز، دو روز به خانه آقا نمی‏رفتیم، وقتی می‏آمدیم، می‏گفتند: «كجاها بودید شما؟ اصلا مرا می‏شناسید؟ یعنی این طور مراقب اوضاع بودند. اینقدر متوجه بودند.

من بچه خودم را، فاطمه را، بعضی اوقات می‏بردم. یك روز وارد شدم دیدم آقا تو حیاط قدم می‏زنند. تا سلام كردم گفتند: «بچه‏ات كو؟» گفتم: «نیاورده‏ام، اذیت می‏كند. » به حدی ایشان ناراحت‏شدند كه گفتند: «اگر این دفعه بدون فاطمه می‏خواهی بیایی، خودت هم نباید بیایی‏». اینقدر روحشان ظریف بود. می‏گفتم: «آقا، شما چرا این قدر بچه‏ها را دوست دارید؟ چون بچه‏های ما هستند دوستشان دارید؟» می‏گفتند: «نه، من به حسینیه كه می‏روم، اگر بچه باشد حواسم می‏رود دنبال بچه‏ها. اینقدر من دوست دارم بچه‏ها را. بعضی وقتها كه صحبت می‏كنم، می‏بینم بچه‏ای گریه می‏كند یا بچه‏ای دارد دست تكان می‏دهد یا اشاره به من می‏كند. حواسم می‏رود تو بچه‏ها.

رفتار بزرگان با همسر و خانواده به گونه‌ای بوده است که می‌تواند یک الگو برای همه مردم خصوصا طلاب باشد. این بزگواران علی‌رغم مشغله‌های فکری و ذهنی مثل مرجعیت، تحصیل و تدریس، هرگز رسیدگی به احوال خانواده را فراموش نکرده و وظایف بیرونی خویش را به نحو احسن با وظایف درونی خانواده جمع نموده‌اند.

آیت الله حاج شیخ عبدالکریم حائری(ره)

همسر اول ایشان در سامرا نابینا شد و خود همسر به ایشان اصرار می‌کرد که همسری دیگر اختیار کنید. خود ایشان رنج خدمات منزل را متحمل می‌شدند و می‌فرمودند: تا ایشان در قید حیات است من همسر دیگری اختیار نخواهم کرد و بعد از فوت ایشان همسری اختیار کردند.

امام خمینی(ره)

همسر امام در این باره می گوید:

امام، احترام ویژه ای برای من قائل بودند و حتی در اوج عصبانیت نیز هرگز نسبت به من بی احترامی و اسائه ادب نمی کردند. همیشه جای خوب را به من تعارف می کردند و همیشه تا من سر سفره نمی آمدم، شروع به خوردن غذا نمی کردند. به بچه ها هم می گفتند: صبر کنید تا خانم بیاید.

امام حتی کوچک ترین مزاحمتی برای اهل خانه ایجاد نمی کرد. یکی از یاران امام می گوید:

ایشان هنگامی که برای نماز شب برمی خیزد، از یک چراغ قوه کوچک استفاده می کند. لامپ را روشن نمی کند و به آرامی راه می رود، مبادا که برای خانواده ایجاد مزاحمت شود و از خواب بیدار شوند.

علامه طباطبایی(ره)

فرزند ایشان می‌گوید: رفتارشان با مادرم بسیار احترام آمیز و دوستانه بود. همیشه طوری رفتار می کردند گویی مشتاق دیدار مادرم هستند. ما هرگز بگو مگو و اختلافی بین آن دو ندیدیم. به قدری نسبت به هم مهربان و فداکار و باگذشت بودند که ما گمان می کردیم اینها هرگز با هم اختلافی ندارند آنها واقعاً مانند دو دوست با هم بودند.

وقتی همسر مرحوم علامه در سال 1344 بیمار می شوند، علامه هرگز اجازه نمی دهند تا همسرشان برای انجام کاری از بستر بلند شوند. مادر من حدود 27 روز پیش از فوت در بستر بیماری بود و در این مدت پدرم از کنار بستر ایشان لحظه ای بلند نشدند. تمام کارهایشان را تعطیل کردند و به مراقبت از او پرداختند.

 -علامه- تا سه چهار سال پس از فوت همسر خویش هر روز سر قبر او می رفتند و بعد از آن هم که فرصت کمتری داشتند، به طور مرتب، دو روز در هفته، یعنی دوشنبه ها و پنجشنبه ها بر سر مزارش حاضر می شدند و ممکن نبود این برنامه را ترک کنند و همواره می گفتند: «بنده خدا بایستی حق شناس باشد. اگر آدمی حق مردم را نتواند ادا کند حق خدا را هم نمی تواند ادا کند».

آشیخ مرتضی زاهد(ره)

ایشان شبی از مسافرت برمی‌گردند و چون دیروقت بوده و نمی‌خواستند که با درب زدن اهل خانه را بیدار کنند لذا پشت درب می‌مانند، لحظاتی بعد همسر آن مرحوم درب خانه را باز می‌کند و مرحوم حاج شیخ را نشسته پشت درب می‌بیندغ سوال می‌کند که چرا درب خانه را نزدید تا آن را باز کرده و داخل شوید؟

فرمودند: چون دیر وقت بود دانستم که در این ساعات شما خواب هستید و نخواستم شما را بیدار کنم و مزاحم شوم.

سپس حاج شیخ فرمودند: شما از کجا فهمیدید که من از مسافرت برگشته‌ام و پشت درب نشسته‌ام؟ همسر شیخ گفت: من خواب دیدم، در عالم خواب حضرت حجت بن الحسن(ع) را دیدم که آن حضرت فرمود: درب خانه را باز کنید که حاج شیخ مرتضی پشت درب مانده است. چون از خواب بیدار شدم به سمت درب حیاط رفتم و وقتی که آن را باز کردم شما را پشت درب دیدم.

آیت الله شهید مطهری(ره)

همسر ایشان می‌گوید: در مدت 26 سالی که با ایشان زندگی کردم، همیشه با یک حالت تواضع و آرامش با من رفتار می کردند، با صدای متین و چهره خندان، به طوری که من با یک ارادت و عشق خاصی کار می کردم و علاقه شدید ایشان به من و محبت هایی که می کردند، مرا در انجام کارهای منزل رغبت و شوق عجیبی می بخشید.

 من بسیار کم سن و سال بودم که به منزل ایشان آمدم. ولی با همه آن کمی سن، هیچ وقت یادم نمی آید که از ایشان ناراحتی و رنجی دیده باشم. بسیار مهربان و با گذشت بودند، و به آسایش و راحتی من و بچه ها اهمیت می دادند.

 آنقدر با من صمیمی و نزدیک بودند که رنج و ناراحتی مرا نمی توانستند تحمل کنند. یادم هست یک بار برای دیدن دخترم به اصفهان رفته بودم و بعد از چند روزی با یکی از دوستانم به تهران برگشتم. نزدیکی های سحر بود که به خانه رسیدم. وقتی وارد خانه شدم، دیدم همه بچه ها خواب هستند، ولی آقا بیدار است.

چای حاضر کرده بودند، میوه و شیرینی چیده بودند و منتظر من بودند. دوستم از دیدن این منظره بسیار تعجب کرد و گفت: همه روحانیون این قدر خوب هستند! بعد از سلام و علیک، وقتی آقا دیدند، بچه ها هنوز خوابند. با تأثر به من گفتند: می ترسم یک وقت من نباشم و شما از سفر بیایید و کسی نباشد که به استقبالتان بیاید.

آیت الله آقا مجتبی تهرانی(ره)

فرزند آقا مجتبی تهرانی در مورد رفتار پدر می‌گوید: ایشان اصلاً اهل دستور دادن نبودند. غذای ایشان کم بود و خودشان می‌گفتند من گنجشک روزی هستم. اهل امر و نهی برای پخت غذا نبودند و هرچی را مادرم طبق سلیقه خودشان می‌پختند، می‌خوردند.

ایشان رابطه عاطفی عمیق با مادرم داشتند. در سال 1340 با مادرم ازدواج کردند و اکثر مسافرت‌های خود را با مادرم رفتند. یادم نیست که هیچ وقت پایشان را جلوی مادرم دراز کرده باشند.

یادم هست که خیلی احترام مادرم را نگه می داشتند و رفتارشان هم خیلی متعارف و معمول بود. اینطور نبود که ایشان بروند داخل اتاقشان در اتاق را ببندند و با هیچ کس ارتباط نداشته باشند. البته اوقاتی که پدرم مشغول مطالعه بودند خودمان مزاحمشان نمی شدیم، اما در اوقات دیگر رفتار بسیار خوب و مهربانی با ما می‌کردند. در این یکی دو سال اخیر من هر روز پیش ایشان بودم و یک ساعتی با ایشان می نشستیم و میوه‌ای می خوردیم و گپ و گفتی داشتیم. ایشان خیلی راحت برخورد می‌کردند.

اگر کارشان را در اتاقشان انجام می‌دادند آن وقت اختصاصی خودشان بود و خارج از آن وقت نیز وقتشان را با بچه‌ها و حاج خانم می‌گذراندند.

از مادرم شنیدم که این 47 الی 48 روزی که حاج آقا مریض بودند و مادرم بار اصلی پرستاری بر دوششان بود با حالتی که تشکر را می رسانید به مادرم می گفتند: تحملت خیلی زیاد است. فشاری را که روی مادرم بود را کاملا حس می کردند و با وجود وضعیت جسمانی بسیار ضعیفی که در این اواخر داشتند سپاس و قدردانی از همسرشان را از یاد نبرده بودند. در ذهنم هست که همیشه راجع به مادرم به من سفارش می کردند و می گفتند ایشان ساداتند و احترامشان واجب است.